Hoe werkt de belasting op tabak en alcohol?

Inhoudsopgave

• Inleiding
• Belasting op tabak
  • Accijns op sigaretten
  • Accijns op rooktabak
  • Ontwikkelingen in tabaksbelasting
• Belasting op alcohol
  • Accijns op bier
  • Accijns op wijn
  • Accijns op sterke drank
• Effecten van belasting op consumptie
• Internationale vergelijking
• Toekomst van tabaks- en alcoholbelasting
• Conclusie
• Veelgestelde vragen

Inleiding

De belasting op tabak en alcohol is een onderwerp dat zowel consumenten als beleidsmakers bezighoudt. Deze accijnzen vormen een belangrijk instrument voor de overheid om enerzijds inkomsten te genereren en anderzijds het gebruik van deze producten te ontmoedigen vanwege de negatieve gezondheidseffecten. In dit artikel duiken we diep in de werking van de belasting op tabak en alcohol in Nederland, de verschillende tarieven, de effecten op consumptie en de toekomstige ontwikkelingen op dit gebied.

Belasting op tabak

De belasting op tabaksproducten is een van de hoogste in Nederland en is de afgelopen jaren aanzienlijk gestegen. Het doel hiervan is tweeledig: het ontmoedigen van roken en het genereren van inkomsten voor de staatskas. Laten we eens kijken naar de specifieke accijnzen op verschillende tabaksproducten.

Accijns op sigaretten

De accijns op sigaretten bestaat uit twee componenten: een vast bedrag per 1000 sigaretten en een percentage van de kleinhandelsprijs. Per 1 april 2023 bedraagt de accijns op sigaretten €264,62 per 1000 stuks plus 37,51% van de kleinhandelsprijs. Dit betekent dat voor een pakje van 20 sigaretten met een verkoopprijs van €8,20, de accijns ongeveer €4,67 bedraagt. Bovenop deze accijns komt nog 21% BTW, wat resulteert in een totale belastingdruk van meer dan 75% van de verkoopprijs.

Accijns op rooktabak

Voor rooktabak, zoals shag, geldt een vergelijkbaar systeem. De accijns bedraagt €162,86 per kilogram plus 37,51% van de kleinhandelsprijs. Dit tarief is lager dan dat van sigaretten, maar de overheid streeft ernaar om dit verschil in de komende jaren te verkleinen om substitutie-effecten tegen te gaan.

Ontwikkelingen in tabaksbelasting

De Nederlandse overheid heeft de afgelopen jaren een actief beleid gevoerd om de tabaksaccijns te verhogen. In het Nationaal Preventieakkoord is vastgelegd dat de prijs van een pakje sigaretten in 2023 moet stijgen naar €10. Deze prijsstijging wordt grotendeels gerealiseerd door accijnsverhogingen. Het doel is om het aantal rokers in Nederland verder terug te dringen en de gezondheidskosten die met roken samenhangen te verminderen.

Belasting op alcohol

De belasting op alcoholhoudende dranken varieert afhankelijk van het type drank en het alcoholpercentage. Net als bij tabak dient de accijns op alcohol zowel als inkomstenbron voor de overheid als instrument om overmatig alcoholgebruik te ontmoedigen. Laten we de verschillende categorieën nader bekijken.

Accijns op bier

De accijns op bier wordt berekend op basis van het aantal hectolitergraden Plato. Dit is een maat voor de hoeveelheid opgeloste vaste stoffen in het bier vóór de vergisting. Voor een standaard pils met ongeveer 5% alcohol (11-15 graden Plato) bedraagt de accijns €38,08 per hectoliter. Voor zwaarder bier gelden hogere tarieven. Kleine brouwerijen kunnen onder bepaalde voorwaarden in aanmerking komen voor een verlaagd tarief om de ambachtelijke bierproductie te stimuleren.

Accijns op wijn

Voor wijn geldt een onderscheid tussen stille wijn (niet-mousserende wijn) en mousserende wijn. Voor stille wijn met een alcoholpercentage tot 8,5% bedraagt de accijns €49,22 per hectoliter. Voor stille wijn met een hoger alcoholpercentage is dit €134,96 per hectoliter. Mousserende wijnen worden zwaarder belast, met een tarief van €281,87 per hectoliter voor wijnen met meer dan 8,5% alcohol. Deze hogere tarieven voor mousserende wijnen zijn historisch gegroeid en staan regelmatig ter discussie.

Accijns op sterke drank

Sterke drank, gedefinieerd als drank met meer dan 15% alcohol, wordt het zwaarst belast. De accijns bedraagt €17,83 per liter pure alcohol. Dit betekent dat voor een fles whisky van 70cl met 40% alcohol de accijns ongeveer €5 bedraagt. Net als bij tabak komt hier nog 21% BTW bovenop, wat resulteert in een aanzienlijke belastingdruk op sterke drank.

Effecten van belasting op consumptie

De hoge belastingen op tabak en alcohol hebben een significant effect op de consumptie van deze producten. Onderzoek toont aan dat prijsverhogingen, vooral bij tabak, leiden tot een afname in gebruik. Bij jongeren is dit effect het sterkst merkbaar. Voor alcohol is het effect minder uitgesproken, maar nog steeds aanwezig.

Een neveneffect van de hoge belastingen is de toename van grensoverschrijdende aankopen. Consumenten die dicht bij de grens wonen, vooral in het oosten van het land, kopen regelmatig tabak en alcohol in Duitsland of België, waar de prijzen lager zijn. Dit effect is sterker voor tabak dan voor alcohol, vanwege de grotere prijsverschillen.

Daarnaast is er zorg over de toename van illegale handel in tabaksproducten. Hoewel de omvang van deze handel in Nederland relatief beperkt is vergeleken met andere Europese landen, blijft het een aandachtspunt voor de overheid bij het bepalen van het accijnsbeleid.

Internationale vergelijking

In vergelijking met andere Europese landen behoort Nederland tot de landen met de hoogste belastingen op tabak. Voor alcohol is het beeld gemengder. De accijns op bier is relatief hoog, terwijl die op wijn juist aan de lagere kant is vergeleken met landen als Zweden en Finland.

De Europese Unie heeft minimumtarieven vastgesteld voor accijnzen op tabak en alcohol om grote prijsverschillen tussen lidstaten te voorkomen. Nederland zit voor alle producten ruim boven deze minimumtarieven. Er zijn echter nog steeds aanzienlijke verschillen tussen EU-landen, wat grensoverschrijdende aankopen in de hand werkt.

Buiten de EU zijn er landen met nog hogere belastingen op tabak en alcohol, zoals Australië en Noorwegen. Deze landen worden vaak aangehaald als voorbeelden van hoe prijsbeleid kan bijdragen aan het terugdringen van tabaks- en alcoholgebruik.

Toekomst van tabaks- en alcoholbelasting

De verwachting is dat de belasting op tabak in de komende jaren verder zal stijgen. Het kabinet heeft aangekondigd de prijs van een pakje sigaretten stapsgewijs te willen verhogen naar €10 in 2023 en mogelijk zelfs €12 in latere jaren. Deze verhogingen zullen grotendeels worden gerealiseerd door accijnsverhogingen.

Voor alcohol zijn de plannen minder uitgesproken. Er is wel discussie over het gelijktrekken van de accijns op verschillende soorten alcoholhoudende dranken. Zo pleiten sommige partijen voor het verhogen van de accijns op wijn, die nu relatief laag is vergeleken met bier en sterke drank.

Een ander aandachtspunt voor de toekomst is de belasting op nieuwe producten zoals e-sigaretten en verhitte tabak. Momenteel vallen deze producten onder andere belastingregimes, maar er wordt gewerkt aan wetgeving om ze onder de tabaksaccijns te brengen.

De overheid zal bij toekomstige belastingverhogingen moeten balanceren tussen verschillende doelstellingen: het ontmoedigen van gebruik, het genereren van inkomsten, en het voorkomen van ongewenste neveneffecten zoals een toename van illegale handel of grensoverschrijdende aankopen.

Conclusie

De belasting op tabak en alcohol in Nederland is een complex systeem dat verschillende doelen dient. Enerzijds vormen deze accijnzen een belangrijke inkomstenbron voor de overheid, anderzijds zijn ze een instrument om het gebruik van deze producten te ontmoedigen vanwege de negatieve gezondheidseffecten.

Voor tabak zien we een duidelijke trend van stijgende belastingen, met als doel het aantal rokers verder terug te dringen. Bij alcohol is het beeld gevarieerder, met verschillende tarieven voor bier, wijn en sterke drank. De effectiviteit van deze belastingen in het verminderen van consumptie is het duidelijkst zichtbaar bij tabak, vooral onder jongeren.

Naar de toekomst toe zal de overheid moeten blijven zoeken naar een evenwicht tussen gezondheidsbeleid, inkomsten en het voorkomen van ongewenste neveneffecten. De verwachting is dat de belastingen, vooral op tabak, verder zullen stijgen. Voor alcohol lijkt een harmonisatie van de tarieven voor verschillende dranken een mogelijke ontwikkeling.

Uiteindelijk blijft de belasting op tabak en alcohol een belangrijk beleidsinstrument in de strijd tegen de negatieve gezondheidseffecten van deze producten, maar ook een onderwerp van voortdurend maatschappelijk en politiek debat.

Veelgestelde vragen

1. Waarom is de belasting op tabak en alcohol zo hoog?

De hoge belasting op tabak en alcohol dient twee hoofddoelen. Ten eerste is het een belangrijke inkomstenbron voor de overheid. Ten tweede is het een instrument om het gebruik van deze producten te ontmoedigen vanwege de negatieve gezondheidseffecten en maatschappelijke kosten die ermee gepaard gaan.

2. Hoe wordt de accijns op sigaretten precies berekend?

De accijns op sigaretten bestaat uit twee delen: een vast bedrag per 1000 sigaretten en een percentage van de kleinhandelsprijs. Per 1 april 2023 is dit €264,62 per 1000 stuks plus 37,51% van de kleinhandelsprijs. Daarbovenop komt nog 21% BTW.

3. Is de belasting op alcohol in Nederland hoger dan in andere EU-landen?

Dit verschilt per type alcoholische drank. Voor bier heeft Nederland relatief hoge accijnzen, terwijl de belasting op wijn juist aan de lagere kant is vergeleken met sommige andere EU-landen. Voor sterke drank zit Nederland in de middenmoot.

4. Leidt een verhoging van de tabaksaccijns altijd tot minder rokers?

Onderzoek toont aan dat prijsverhogingen over het algemeen leiden tot een afname in tabaksgebruik, vooral onder jongeren. Er zijn echter ook neveneffecten, zoals een toename in grensoverschrijdende aankopen of illegale handel. De effectiviteit hangt af van de grootte van de prijsverhoging en andere begeleidende maatregelen.

5. Hoe zit het met de belasting op e-sigaretten?

Momenteel vallen e-sigaretten niet onder de tabaksaccijns, maar onder een ander belastingregime. Er wordt echter gewerkt aan wetgeving om e-sigaretten en andere nieuwe tabaksproducten onder de tabaksaccijns te brengen. De verwachting is dat dit in de komende jaren zal worden ingevoerd.